Kitaplar | Yazarlar | İlmihal | Sohbetler | Hutbeler

Terikedeki Haklar

Terikedeki Haklar


Ölenin malında, sırasıyla beş hak vardır. Terike bu hakların hepsine yetecek durumda ise. haklarda tertibe riayet etmek mendub, yetmeyecek durumda ise farzdır.

1- Terikenin bizzat kendisine bağlı haklar:

Bu haklar da tertib üzere şunlardır:

a) Nisabdan verilen (eski senelere aid olmayan) zekat: Nisab malı mevcud olması şartıyla bu hak ön sıradadır. (3. ncü maddeye de bakınız).

b) Köle hatâen bir adam öldürse veya birinin malını itlaf etse, arkasın­dan da efendisi ölse ve bu tazminatları ödemek kölenin rakabesine kalsa; hak sahibi, tazminatlar ile kölenin kıymetinden hangisi daha az ise onu alır.

Mecniyyun aleyh (kendisine karşı cinayet işlenen ve tazminatı alacak olan)´in bu almada, zekat borcundan sonra öncelik hakkı vardır.

c) Ölü, borcuna karşılık kendi malını rehin bırakmışsa, o rehin maldan borcu ödenir.

d) Ölünün iddet beklemekte olan karısının iskanı ve mesken ücreti ölünün teçhiz ve tekfininden öncedir.

e) Ölünün borç aldıktan sonra öldüğü ve bıraktığı mal. Borç alınan ve mevcud olan mal, üçüncü maddedeki borçlardan öncedir.

f) Müşterinin satın aldığı ve borcunu ödemeksizin iflastan öldüğü za­man, kalan mal. Mesela müşteri, bir köle satın alıp sonra iflastan ölse ve borcunu almayan satıcı bu köleyi müşterinin evinde hazır bulsa, alış-verişi fesheder ve köleyi geri alır.

g) Mudârabe (kâr ortaklığı) malı: Bir kişi başkasına işletmek ve kâr yarı yarıya ortak olmak üzere 10.000.000 (on milyon) TL. verirse, kâr el­de edilse fakat kârı paylaşmadan önce mal 10.000.000 (on milyon) TL sahibi ölse, alacaklı olan varisleri bundan sonra sayılacak hakların öden­mesinden daha önce haklarını alırlar.

2) Tekfin ve teçhiz masrafı:

Cenaze masrafları örfe göre orta hallisinden verilir. Ölünün malı bu­lunmayacak olursa, cenaze masraflarını, nafakası kime aitse, o öder. Böy­le bir yakını olmazsa, hazine, o da olmazsa, müslüman halk karşılar. Ka­dının, kendisi zengin bile olsa, cenaze masrafı ve nafakası onun kocasına aittir.

3) Eski senelere ait üzerinde kalmış hacc, üzerinde kalmış zekat, kefaret ve belirsiz olan nezirler ve kul borçları gibi:

Bu borçlardan Allah´a ait olanların kul borçlarına takdim edilmesi ge­rekir. Kul borçları ise, alacaklılar arasında eşitçe (herhangi birinin öncelik hakkı olmaksızın) dağıtılır.

4) Üçte bire kadar vasiyyet:

Bunun açıklaması ilgili konularda açıklanacaktır. Ölüye hürmeten, va­siyeti varislerin hakkından önce yapılır.

Allahu Teala:

"... yapılan vasiyyet ve borçtan sonra..." (Nisa: 4/10-12); buyurarak, bu hususu beyan etmiştir.

5) Varisler:

Bunun da üç rüknü vardır:

a- Muris (ölü).

b- Varis.

c- Terike (bırakılan mal).

Yine, bunun için üç şart aranır:

Murisin hakikaten veya hakimin, onun ölümüne hükmetmesinde oldu­ğu gibi hükmen ölümü, murisin ölümünden sonra vârisin sağ oluşu ve vâ­risin veraset yönünün bilinmesi. [1]



İrsin Sebepleri


İrsin sebepleri dörttür:

1) Nikah: Zifaf (gerdeğe girme) veya halvet olmasa bile, sahih nikah akdiyle eşler birbirine mirasçı olurlar. Aynı şekilde, dört mezhebin ittifa­kıyla ric´î talaktan dolayı iddet bekleyen kadın ve kocası birbirlerine varis olurlar. Bu rıc´î talâkın kocanın sıhhat yahut hastalık hallerinden vuku bulması arasında fark yoktur.

Şurası var ki: Hanefilere göre iddeli bitmedikçe, Hanbeliler´e göre baş­ka kocaya varmadıkça, Malikilere göre de iddeti bitse ve kocaya varsa bi­le kocasının hastalık halinde bâin talâkla boşamış olduğu kadın mirasçı olur. Şafiilerde ise, bu üç mezhebin hilâfına olarak Bâin talâkla boşanan varis olamaz.

2) Vela (Vela-ı îtk): Bu da âzâd eden efendi ile âzâd olan köle arasın­daki irtibattır. Velânın irse sebep olmasının sebebi; efendinin kölesine yaptığı iyiliktir. Dolayısıyla mu´tik (âzâd eden) asabesi âzâdlıya ve nese­binden olanlara vâris olur. Bunun aksi (âzâdlının efendiye vâris olması) yoktur.

3) Neseb (Akrabalık): Babalık, oğulluk ve bunlardan birinin neslin­den olanlar gibi. Bu sebeplerle akrabalar mirasçı olur. Bunlar da usul (ba­ba ve daha üst nesil), füru? (çocuklar ve daha alt nesil) erkek kardeşler ve bu kardeşlerin oğullarıdır.

4) İslam: Bu sebepten dolayı hazine hak sahibine hakkını vermek su­retiyle müslümanlar için diğer maslahat konularında muntazam bir çalış­mada bulunan Beytü´1-Mal, mirasçı olur. Ama Beytü´l-Mal´da böyle bir intizam yoksa, o zaman Beytü´1-Mal de mirasçı olamaz. [2]



İrsin Engelleri


İrsin engelleri altı tanedir.

1) Kölelik: Hürriyet eksikliğinden dolayı köle varis olamadığı gibi kimse de ona varis olamaz. Çünkü o, seyyidinin mahiyetindedir.

2) Katl: Haklı bir sebeble de olsa murisini öldüren katil vâris olamaz.

3) İhtilaf-ı Din: Müslüman ile kâfir arasında veraset cereyan etmez. Çünkü dinleri birbirine uymuyor.

4) İrtidât: Allah korusun mürted (dinden dönen) ne mirasçı olur ne de kendisine varis olunur.

5) Devr-i Hükmi: Bir şahsın vâris olmasından dolayı, başka bir şahsın vâris olmamasıdır. Şöyle ki: Malın tümüne vâris olan bir erkek kardeş, ölünün bir oğlunun olduğunu ikrar etse, oğlun nesebi sabit olur ama, mi­rasçı olamaz. Çünkü mirasçı olursa vâris olan erkek kardeşi hacbetmiş olur.

Nesebe bağlı olan kimsenin varis olması şart olduğundan, oğlun görü­nürde varis olması sahih değildir. Dolayısıyla nesebi de sabit ve kendisi varis olmaz. Oğlun varis olması kardeşin bazı sebeplerle verasetten ıska­tını gerektirir. Halbuki o zamana kadar kardeşi ona yakın biliniyordu. Oğ­lu kimse tarafından bilinmiyordu. Bu nedenle oğulun varis olmaması za­hiren açıktır.

Hakikatte erkek kardeşe vacip olan şudur ki ikrarında doğruysa terikeyi oğula teslim elsin. Terikeden bir şey alması ona haramdır.

6) Zimmi ve harbi (müslümanlarla savaş halinde olan kimse) ol­mak sebebiyle küfrün aslında ihtilaf: Dârü-1-Harb´e yerleşmedikçe zimmi ile harbi arasında veraset cereyan etmez. [3]


--------------------------------------------------------------------------------

[1] Kadı Ebu Şuca?, Ğayet?ül-İhtisar ve Şerhi , Ravza Yayınları: 380-382.

[2] Kadı Ebu Şuca?, Ğayet?ül-İhtisar ve Şerhi , Ravza Yayınları: 382-383.

[3] Kadı Ebu Şuca?, Ğayet?ül-İhtisar ve Şerhi , Ravza Yayınları: 383.




Eserin yazarı: Kadı Ebu Şuca Eser: DELİLLİ ŞAFİ İLMİHALİ

  • Yeni Ekle
Yorumlar (0)

DELİLLİ ŞAFİ İLMİHALİ

MollaCami.Com

İçerik

Sayfalar

Sözlükler

Forumlar