Kitaplar | Yazarlar | İlmihal | Sohbetler | Hutbeler
Feraiz İlminin Temelleri
Konusu: Hak sahipleri arasında terikenin taksim edilme şeklidir.
Delilleri: Kitap, sünnet ve icma-ı ümmetin ilmidir.
Miras "Ekonomik ve hak sahipleri" konusunu içerdiği için, kıyasın veya herhangi bir içtihadın bu konuda etkili olamıyacağı bizim için düşündürücü olmalıdır.
Kitaptaki delilden kastımız Kuran-ı Kerimdeki çocukların ve ana-babaların mirasını konu alan şu ayet-i kerimedir:
"Allah size, çocuklarınız hakkında erkeğe, kadının payının iki misli (miras vermenizi) emreder. (Çocuklar) ikiden fazla kadın iseler ölünün bıraktığının üçte ikisi onlarındır. Eğer yalnız bir kadınsa yarısı onundur. Ölenin çocuğu varsa ana babasından her birinin mirastan altıda bir hissesi vardır. Eğer çocuğu yok da ana -babası ona varis olmuş ise, anasına üçte bir (düşer). Eğer ölenin kardeşleri varsa, anasına altıda bir (düşer. Bütün bu paylar ölenin) yapacağı vasiyetten ve borçtan sonradır. Babalarınız ve oğullarınızdan hangisinin size fayda bakımından daha yakın olduğunu bilemezsiniz. Bunlar Allah tarafından konmuş farzlardır. Şüphesiz Yüce Allah, ilim ve hikmet sahibidir." (Nisa: 4/11)
İslam, Batı hukuk kurallarından daha farklı bir yol izler. Aslında burda hiç bir zaman kadın gözardı edilmemektedir. İslam´ın miras hukukunda paylar ile mükellefiyetler arasında gayet bir dengeleme yolu tutulmuştur. Mesela, daha çok harcama yapma mecburiyetinde olanlara çok, daha az harcama durumunda olanlara az hisse verilmiştir. İslam aile hukukuna göre evlenirken mehir verecek, düğün masrafı yapacak, evlendikten sonra da gerek muhtaç olan yakın akrabasına ve gerekse eş ve çocuklarına bakacak onlara yiyecek, giyecek, mesken ve bu gibi temel ihtiyaçları temin edecek erkektir.
İşte bu sebepledir ki genellikte mirasta erkeklerin payı, kadınların iki misli olmuştur.
Hukuk sistemleri varislerin alacağı paylarda olduğu gibi, yakınlık ve uzaklık derecelerine göre akrabanın varis olup olmayanını tayin konusunda da farklı telakki ve uygulamaları benimsemişlerdir.
Mesela İslam dışı bazı Batı Sistemleri´nde ölenin çocukları varsa ana babası varis olamamaktadır.
İslam miras hukuku payları dağıtırken adil denge esasına riayet ettiği gibi, varisleri tayin ederken de yakınlık derecesi ile beraber faydayı gözö önüne almış, dünya ve ahiret hayalında ölüye faydası dokunan ve dokunacak olan akrabayı mirastan mahrum etmemiştir.
Sünnetteki delil olarak Peygamberimiz (s.a.v.)´in bu konuda bir çok hadisi şerifleri bulunmaktadır.
Sırası ile birkaç tanesini verelim:
1- Ahmed ve Hakim´in rivayet ettiği hadis. Peygamberimiz (s.a.v.),
"Feraiz ilmini öğreniniz ve insanlara da öğretiniz. Çünkü ben bugün var yarın yok olan fani birisiyim, ilim yok olacak ve fitneler çıkacaktır. Öyle ki iki kişi miras hisselerinde anlaşmazlığa düşecek de adaletle hükmedip aralarını ayıracak birini bulamayacaklar." [1] buyurmuştur.
2- Ubade bin Es-Sabit hadisi:
"Resulullah (s.a.v.) iki ninenin, mirasın altıda birini alıp taksim etmelerine hükmetti." [2]
3- Usame bin Zeyd Hadisi:
"Müslüman kâfire, kâfir müslümana varis olamaz" [3]
4- Mikdam bin Mediyekri hadisi. Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
"Kim geriye bir mal bırakırsa varislerinindir. Ben varisi olmayanın varisiyim. Onun adına diyet borcunu (varsa) öderim ve ona mirasçı olurum. Dayı, varisi olmayan yakının varisidir. Onun adına diyet borcunu öder ve mirasını alır." [4]
İcma´daki delil ise,
Beyhaki´nin İmam Şafii´nin talebesi olan Muhammed B.Nasr´dan naklettiğine göre, ister bir tane olsun ister birden fazla olsun nine veya ninelerin payının altıda bir olduğuna dair sahabe ve tabiin görüşünde vaki
olan icmaıdır. [5]
Feraiz İlminin Fazileti:
Bu ilmin fazileti vardır ve büyüktür insanın ölümünden sonraki hali ile ilgili olduğu gibi, hayatta iken yaptığı diğer muamelatı ile de ilgili olduğu için;
Peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur.
"Feraiz ilmini öğrenin ve öğretin, çünkü o ilmin yansıdır. O unutulur. Ümmetimin arasında ilk kalkacak olan şey de odur" [6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Tirmizi.
[2] Müsned, Neylül Evtar, s 59.
[3] Buhari, 6383.
[4] Ebu Davud ve İbn-i Mace.
[5] Kadı Ebu Şuca?, Ğayet?ül-İhtisar ve Şerhi , Ravza Yayınları: 378-380.
[6] İbn-i Mace, Nesai ve Tirmizi.
Kadı Ebu Şuca?, Ğayet?ül-İhtisar ve Şerhi , Ravza Yayınları: 380.
Eserin yazarı: Kadı Ebu Şuca Eser: DELİLLİ ŞAFİ İLMİHALİ