Kitaplar | Yazarlar | İlmihal | Sohbetler | Hutbeler

EN MEŞHUR HATTATLAR Kur'an'ın Teclit veTezhibi

Müfessirler, Kur'an'ın engin denizleri andıran mânalarına dalar, Kurra' onu en tatlı ve hoş nağmelerle okur, belâgatçılar yüksek âhenk ve fesahatını meydana çıkarırken diğer taraftan da hattatlar onu en güzel şekilde yazmaya uğraşmış, bu uğurda san'atın en yüksek maharetini dökmüşlerdir. İbni Mukle'den (H. 338 - M. 949), Yakut Müsta'sımî'den (H. 618 / M. 1221) tut da Hafız Osman'lara gelinceye kadar nice san'at parmakları oynamış, çıtır çıtır yazarak kelimeleri inci gibi Medine'de dizmişlerdir. Dillerde dolaşan bir söz vardır: Kur'an-ı Kerim Mekke'de indi, Mısır'da okundu, İstanbul'da yazıldı. Bu söz Türk hattatlarının bu san'attaki üstünlüğünü göstermeye kâfidir. Türk hattatları yazıya en güzel ve mükemmel şeklini vermişler, pek san'atkârane Kur'an'lar yazmakta âdeta san'at yarışına çıkmışlardır. Bugün şark ve garp kütüphanelerini süsleyen nice eserler, gören-lerde hayranlık uyandırmaktadır. İçlerinde çeşit hatla yazılmışlar, altın hatla yazılı Mushaflar, altın yaldızlı Mushaflar var, bunların ekserisi Türk hattat-larının kaleminden çıkmıştır.

İbni Mukle (H. 338/M.949) nesih yazıyı mükemmelleştirmiştir. Kûfî yazıdan elli neviden ziyade yazı çıkmıştır. Sultan Melikşah Selçukî'nin kâtibi Eminüd-Din Yakut Müsta'sımî (H. 618/M. .1221) yazıya büyük hizmet edenlerdendir. Hafız Osman'ın (H. 1111 /M. 1699) Mushafları ise birer hârikai san'attır. Kendisini Köprülüzade Vezir Mustafa Paşa himaye ederdi. İkinci Mustafa'ya ve İkinci Ahmed'e hat hocalığı yapan Ağakapılı İsmail Efendi (H. 1106/M.1694)'de 25 Mushaf yazmıştır ki, birer fen ve san'at mucizesi sayılmaya lâyıktırlar. Yazı, hacim, yaldız, tezyin, tezhip bakımından çok tenevvü göstermişlerdir. Büyük Kıt'ada Mushaflar pek çoktur. En büyük hacimde Mushaf Kahire Kütüphanesindedir. Boyu 1,17 metre, eni 98 santimetredir. Posta pulu büyüklüğünde Mushaflar da basılmıştır. Eskiden tomar şeklinde yazılmış Mushaflar vardır. Hattâ pirinç tanesi üzerine âyet veya İhlâs, Fatiha Sûreleri de yazılmıştır. Yavuz Sultan Selim'in ve Yıldırım Beyazid'in üstünde baştan sona kadar Kur'an-ı Kerim yazılı hırkaları, kaftanları vardı. Bunları namazda ve harp esnasında giyerlerdi.
Teclit ve tezhip san'atı Kur'an'da en yüksek maharetini göstermiştir. Altınla yazılı, altın yaldızlı Mushaflar var. Duraklar pek süslüdür. Başlıklar, hizib ve aşır işaretleri nice san'at tenevvuuna mâkes olmuştur. Nakışlı nefis hatla yazılmış Mushaflar, tezhip san'atının bütün nefaseti bu sahada parlar. Selef, Kur'an'ı her şeyden tecrid ederken Gazali gibi bir âlim Kur'an'ın böyle nakışlı ve yaldızlı yazılmasında, tezhibinde bir beis görmediğini söylemiştir. Hattâ tezyin ve tezhipte tâzim olduğundan öyle yazmak müstahsendir demiştir; Güzel san'atlar âşıklarının hayran hayran seyrettikleri nice süslü cilt içindeki eşsiz yazılar müze ve kütüphane salonlarını tezyin etmektedir. Kûfî yazıdan tut da her nevi yazı nümunelerine rastlanır. Nokta ve harekelerin geçirdiği safhalar bu Mushaf'larda çok âlâ görülmektedir. Nokta ile harekelenmiş Mushaflar çoktur.
İstanbul'da, Türk ve İslâm Eserleri Müzesinde (eski Evkaf Müzesi) nice tarihî kıymetli eserler vardır.

538 No.: Edirne'de İkinci Selim Camiinden gelme

BAZILARI ŞUNLARDIR

üstü, baştan sonuna kadar Kur'an-ı Kerim yazılı hırka, üstlük.

1440 No: Gümüş üzerine hakkedilmiş En'am Seresi, Dördüncü Murad'ın validesi için Babüs-Seade ağalarından Malatyalı İsmail ağa tarafından yazdırılmıştır. Fildişi, sedef, bağa işlemeli, gümüş kakmalı rahleler üzerlerinde müzehhep Mushaflar var.
Amasyalı Şeyh Hamdullah, Erzurumlu Halid, Karahisarlı Ahmet, Kazasker Mustafa İzzet, Derviş Ali, Yedikuleli Abdullah, Hafız Osman gibi Hicrî 10, 11, 12 ncı asırlardaki en mühim Türk hattatlarının elinden çıkma Türk tezhipleriyle müzeyyen Mushafları görüyoruz.

Pek çok ve pek nefis Mushaflar yazmış olan Galatalı Naili'nin 99, 100, 101 inci defa yazdığı Mushaflar da buradadır.
Üçüncü Ahmet tarafından validesinin Üsküdardaki camiine vakıf olan gayet büyük bir Mushaf vardır.

442 numarada: Timurlenk'in torunu Şazmelek Hanım tarafından Hicrî 871 yılında yazılmış Mushaf,
Yakut Müsta'sımî tarafından Bağdat'ta yazılan Mushaf,
Hicrî dördüncü, beşinci, altıncı ve sekizinci asırlara ait Kûfî, sülüs ve nesih yazılarla yazılmış Mushaflar,
Muhtelif asırlara ait ve ceylân derisi üstüne Kûfî yazı ile yazılmış Mushaflar ve cüz'ler.

358 No.: Ceylan derisi üzerine yazılmış oniki asırlık bir Mushaf.

2019 No.: Birinci Abdül-Hamid'in (1181-1203 -1774-1789) 1196 tarihli vakıf kütüphanesi fihristinde: İbnüş-Şeyh, Yakut Müsta'sımî, Hocazade, Hasan Basri, Mustafa Eyubî hattiyle Mushaflar görüyoruz.
Vakıflarda 974 numaralı teberrükât defterinde şunlar kayıtlı, altın hatla kebîr Mushafı Şerif maa sedefkârî rahle, altın yaldızlı Mushaflar,
Selâtiyni izamın kendi hatlariyle teberrük buyurdukları Mushafı Şerifler,
Kûfî, Acem, Halebî hattiyle müzehhep büyük, küçük Mushaflar, Türkî ve Farisi tercümeli Mushaflar...

Eczai şerife: Kur'an-ı Kerim cüzleri.
Kahire'de:
1870'de Hidiv İsmail Paşa tarafından kurulan Kütüphanei Hidiviye ki, sonradan Darül-Kütübil-Mısriye adını almıştır, içinde bir milyona yakın kitap bulunan bu kütüphane Mushaf bakımından pek zengindir. Hacim itibariyle en büyük Mushaf buradadır. Dokuzuncu Hicrî yüzyılında yazılan bu Mushaf 117 x 98 cm olup büyük kıtadadır. Mısır'da Kölemen devirleri büyük kıtada bir çok Mushaflar bırakmıştır. Sultan Şaban Mushafları pek çoktur. Her satırı elifle başlayan bir Mushaf vardır. Nice müzeyyen ve müzehhep Mushaflar mevcuttur. Zaten Mısır eskidenberi Mushafça zengindir. Makrizî'nin tarihi buna delildir. Emîr Cemaleddin'in 810'da kurduğu kütüphane de çok kıymetli Mushaflar ve nadir eserlerle dolu idi.
Mısır'da muhtelif hükümetler gelip geçtiğinden hepsi bu hususta birer yığın eser bırakmıştır.

Mısır Hükümet Kütüphanesinde nokta ile harekeli Kûfî hat ile bir Mushaf vardır. Bu Mushaf, Amr Camiinden alınmıştır. Büyük kıtada ceylân derisi üzerine yazılmıştır. Siyah mürekkeple yazılmış olup hareke için konulan noktalar kırmızı renktedir.
Şi'a'nın merkezi olan Necefül-Eşrefte, Meşhet'te pek eski ve tarihi değeri haiz Mushaflar mevcuttur.

Avrupa'da:
Paris, Londra, Vatikan, Berlin, Petersburg, Gırnata vesair Avrupa kütüphanelerinde nice kıymetli Mushaflar vardır.

Münih şehrinde yapılan Mushaf sergisinde binlerce Mushaf sergiye konulmuş, orada arzolunmuştur. İçlerinde nice nadide eserler var. Avrupalılar bu gibi kıymetli eserleri toplamışlardır. Onları ya kadir bilmez ellerden yok pahasına almışlar veya tozlu kütüphanelerden çıkarıp aşırmışlardır. Bu hazineler Avrupa'ya böyle gitmiştir. En nadir eserleri onlar bulup neşrediyor. Şark uyuyor. Ecdadının bıraktığı mirastan, kıymetli kültür hazinesinden haberi yok.

Bu bahsi kaparken şunu da kaydedeyim: Mısır Darı Âsârı Arabiye Müdürü Muhammed Zeki Hasan'ın naklettiğine göre, R. Gottheil Paris'te çıkan "İslâm etüdleri: Aevue de Etudes İslamique" mecmuasının 1931 senesinde çıkan birinci sayısında, içinde bazı resimler bulunan bir Mushaftan bahsetmekte ve 21-24. sahifelerinde bu eseri anlatmakta. Bu görülmedik bir şeydir. Tarihî ve edebî eserlerde, hattâ Peygamberler tarihinde bazı minyatürler var. Hattâ Tantavi Cevheri'nin resimli Tefsirini de biliyoruz. Ancak resimli Mushaf görmediğimiz gibi duymamıştık da. Bu Mushaf 19'uncu asırda yazılmaymış. İran'daki garpla temasın ilk müfrit tesirleri altında kalınarak yapılmış olsa gerek. Mushafların kapları ve kapakları üzerinde tezyinatta kuş vesair hayvan resimleri ise eskiden beri yapılagelmiştir. 1328'de Tahran'da basılan "Rehnümayı-Gencinei-Kur'an'' adlı eserde bu kabil Mushaf ciltlerinden örnekler vardır.
* Üzeyr Peygamberden bahseden ayetin kenarına merkep resmi yapılmış!.. Meraklılar görebilir.


Eserin yazarı: Osman Keskinoğlu Eser: Kuranı Kerim Bilgileri

  • Yeni Ekle
Yorumlar (3)