Kitaplar | Yazarlar | İlmihal | Sohbetler | Hutbeler
KİMLERİN NAFAKASININ KİMİN ÜZERİNE DÜŞECEĞİNDE FIKHI ÖLÇÜLER
İnsanların yaptığı işler mükellefiyetler ve faziletler olarak ikiye ayrılır. Mükellefiyetlerin yapılmasında sevap, ihmâlinde sorumluluk vardır. Fedâil (nevafil) cinsinden olan işleri yapanlar; Allah katında mecûr, halkın yanında mahbup olurlar.
Mükellefiyetlerin ihmâle uğramaması için hangi işin kime ait olduğunu bilme zarureti vardır. "Nafaka" mevzuunu bu açıdan ele almak ve kimlerin nafakalarının kime (veya kimlere) lâzım geleceğini açıklamak istiyoruz. Mevzuun tafsilâtına geçmeden önce bir hususu tesbit edelim. Maişetini temin etmekten âciz bulunan fürûun (evlât ve torunların) nafakaları, usûl (baba anne, dede ve nene gibi büyükler) üzerine; kazanmaktan âciz durumda bulunan usûlün nafakaları da fürû üzerine lâzım gelir.
A) Münferiden karşılanacak nafakalar:
a) Evli bulunan kadının nafakası:
Kadın; fakir veya zengin olsun, Müslüman veya ehl-i kitaptan bu- natakasi kocasına aittir. Nafaka, kadının kendisini kocasının evinde ve onun itaati dâiresinde bulundurmasının karşılığıdır. Yeme ve içme, giyim ve kuşam ile meskenden ibarettir. Bir kadının nafakası, kocası onu kendi evine götürüp zifafa girmiş olmasa bile, kocasının üzerine lâzım gelir.
Kadın zengin olsa ve -hatta- emrâz-ı akliyye ile hasta bulunsa bile hüküm budur. Erkek, karısının zenginliğini veya deli oluşunu ileri sürerek nafaka konusunda ihmalkârlık yapamaz.
b) Boşanan kadının iddet bekleme devresindeki nafakası:
Talâk-ı bâyin ile boşanmış bulunan bir kadının iddeti içindeki nafakası ve oturacağı ev veya o evin kirası boşayan erkek üzerine lâzım gelir. İsterse o şahıs erkeklik kabiliyetinden mahrum (yani hadım) bulunsun. Değil mi ki ondan ayrılması sebebiyle iddet beklemekte ve bu müddet son bulasıya kadar başka bir erkekle evlenememektedir, nafaka ayrıldığı erkeğin üzerine lâzım geliri Boşanmış bir kadının iddeti uzun sürse, iddet nafakası ile birlikte giyimi de boşayan erkeğin üzerine lâzım gelir.
"Boşanmış bulunan bir kadının nafakası, iddeti "hayız" ile olacak zannî ile hesap edilip verildikten sonra hâmile olduğu açığa çıksa geri kalan nafakayı da vermek (ayrıldığı adama) lâzım gelir."^ Çünkü gebe olarak boşanan kadının nafaka hakkı, doğum yapasıya kadar devam eder.
c) Erkek evlâdın nafakaları:
"Malı bulunmayan küçük yaştaki çocukların nafakaları, babalarının üzerine lâzım gelir. "^ Şer'î ilimlerle meşgul bulunan ve talebe durumundaki evlâdın nafakaları zengin bulunan babası üzerine lâzım gelir."(6)
d) Kız evlâdın nafakaları:
Bülûğ çağma ermiş ve fakat evlenmemiş fakir bir kadının nafakası babasının üzerine lâzım gelir/7) Babası hayatta olmayan, küçük yaşta ve fakir bir kızın zengin annesi ile babaannesi bulunsa, nafakası annesinin üzerine lâzım
e) Anne ve babanın nafakaları:
Fakir bulunan bir adamın ve karısının nafakası, zengin bulunan oğluna lâzım gelir. Fakir bir şahsın zengin bulunan oğlu ile mâlî durumu iyi bulunan bir erkek torunu olsa, babanın nafakası müstekıllen oğluna aittir.
f) Torunların nafakaları:
Küçük yaştaki erkek veya kız çocuklarının babası fakir olsa, bunların nafakaları, baba tarafından dedesi olan şahsın üzerine lâzım gelir.^ Dedesinin bulunmaması hâlinde, küçük yaştaki çocuğun babaannesinden başka kimsesi olmasa, nafakası bahsi geçen "nene" üzerine lâzım gelir.
Yaşça büyük olmakla beraber gözleri görmeyen ve fakir bulunan bir şahsın baba tarafından dedesi olan kimseden başka yakını olmasa, nafakası bu dedenin üzerine lâzım gelir.
g) Diğer akrabanın nafakaları:
1- "Küçük yaştaki fakir bir kızın, ana baba bir amcası ile zengin durumda ana baba bir dayısı olsa, nafakası amcasının üzerine lâzım ge|ir »(10) çünkü amca asaba olmakta, dayı ise zevil-erhamdan bulunmaktadır. Bu durumdaki bir kızın vefatı hâlinde miras olarak bıraktığı mal varsa ashâb-ı ferâiz (belirli hisseleri bulunan mirasçılar) hisselerini aldıktan sonra, geri kalan mal, kendinde daha yakın bir asaba yoksa, amcaya kalmaktadır. Bu sebeple nafaka mükellefiyeti, dayıya değil, amcaya yüklenmiştir.
2) "Fakir bir kadının babasının fakir bulunan babası ile zengin du
rumda ana baba bir amcası olsa nafakası amcası üzerine lâzım ge|ir;>(11)
3) "Bunamış ve fakir bir ihtiyarın nafakası, ana baba bir oğlan kardeşinin zengin bulunan oğlu üzerine lâzım geliri12)
4) "Fakir bir adamın zengin durumdaki kızının kızı ile zengin bulunan baba bir erkek kardeşi mevcut olsa, nafakası kızının kızı üzerine lâzım gelir."(13) Zira usûlün nafakası fürûa, fürûun nafakası usûle
düşen bir vazife olmaktadır.
5) "Fakir bulunan küçük bir erkek çocuğunun ana baba bir amcası ile ana baba bir halası bulunsa nafakası amca üzerine lâzım gelir."(14) Çünkü amca, asaba olarak ona vâris olmaktadır. Hala ise zevil-erhâmdan olduğundan onun mirasçısı olamamaktadır. Bu noktadan mes'eleye yaklaşıldığında nafakanın amcaya yüklenmesinin sebebini anlamak kolaylaşmaktadır.
6) "Fakir olan bir kadının ana baba bir zengin kardeşinden başka kimsesi olmasa, nafakası o kızkardeşe lâzım geliri15)
B) Ortaklaşa verilecek nafakalar:
aa) "Fakir bulunan bir kadının (başkaca yakın akrabası bulunmasa ve) kızının zengin bulunan oğlu ile kızının kızları bulunsa, nafakası eşit olarak bu kimselerin üzerine lâzım gelir."^16^
bb) "Kocası bulunmayan bir kadının, zengin durumdaki babası ile zengin oğlu ve kızı mevcut olsa, nafakası oğlu ile kızı üzerine lâzım gelir."(17)
ce) "Fakir ve muhtaç bir kadının, oğlunun fakir (durumdaki) oğlu ile kızının zengin bulunan oğulları mevcut olsa, nafakası kızının oğulları üzerine lâzım gelir."(18) Oğlunun oğlu her ne kadar asaba olma bakımından bu kadına daha yakın ise de, fakir olduğu için nafaka mükellefiyeti onun üzerine değil, kızının zengin durumdaki oğullan üzerine yüklenmiş bulunmaktadır.
dd) "Küçük yaştaki fakir bir çocuğun, zengin durumdaki annesi ile zengin bir dedesi mevcut olsa, nafakasının üçte biri annesinin üzerine; üçte ikisi dedesinin üzerine lâzım geliri18) Bu ölçü, miras hükümleri dikkate alarak tesbit edilmiş bulunmaktadır. Şöyle ki: Mirasçı olan anne, oğlunun çocuğu bulunmaması hâlinde, arkaya kalan malın üçte birini (1/3) alır. Dede, asaba olarak malın geri kalanını alır. Nafaka ödeme mükellefiyetleri mirasçı I ıktaki hisselerine göre tesbit edilmiş bulunmaktadır.
ee) Fakir bulunan anne ve babanın nafakaları, zengin bulunan erkek ve kız evlâdının üzerine eşit olarak lâzım geliri19)
(1) Bakınız: Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. 55.
(2) Bakınız: Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. 76.
(3) Baklan; Hulösatûl-ecvibe c. 1. 52.
(4) Fetâvâ-i Feyziye c. 1 s. 176.
(5) Fetâvâ-i Aliefendi c. 1 s. 125.
(6) Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. 72.
(7) Fetâvâ-i Aliefendi c. 1 s. 125.
(8) Fetâvâ-i Behce s. 124.
(9) Bakınız: Hulâsatüi-ecvibe G. 1 S. 74.
(10) Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. 75.
(11) Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. 78.
(12) Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. aynı sahife.
(13) Fetâvâ-i Behce s. 123.
(14) Fetâvâ-i Aiiefendi c. 1 s. 123.
(15) Fetâvâ-i Aiiefendi c. 1 s. 123.
(16) Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. 73.
(17) Hulâsatül-ecvibe c. 1 s, 74,
(18) Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. 78.
(18) Hulâsatül-ecvibe c. 1 s. 78.