Kitaplar | Yazarlar | İlmihal | Sohbetler | Hutbeler
SARRAFLIK YAPANLARIN DİKKAT ETMESİ GEREKEN ÖLÇÜLER
Sarraflık yapacak olanlar, diğer esnafın dikkat ettiği ticâret hükümlerinden fazla ve farklı olarak, meslekinin şartlarına dikkat etmek zorundadırlar. Onları açıklamaya çalışalım.
a) Satılan mal ile onun bedelinin peşin ödenmesi:
Satılan altın, ister darphânede muamele görmüş lira, yarımlık, çeyrek veya beşibirlik nev'inden olsun; isterse bilezik, zincir, yüzük, küpe gibi zinet eşyasından bulunsun, her iki bedelin taraflarca peşin olarak ödenmesi icap eder. Veresiye olarak yapılan altın veya gümüş satışı, "ribâ-i nesîe" olur.
Müşterinin parası, alacağı altın bedelini ödemeye yeterli değilse
parası kadar altın alır, diğerini eline para geçtiği zaman alır veya bir kimseden ödünç para bularak altın alışını peşin yapmış olur. İkinci bir yol olarak o sarraf, müşteriye bir mikdâr altını ödünç (karz-ı hasen) olarak verir. O kimse bu ödüncü ödemekte iki yoldan birin takip eder. Şöyle ki: Ödünç aldığı kadar altını herhangi bir sarraftan satın alıp karz-ı hasen olarak aldığı sarrafa verir. Bu işi borçlu bulunduğu sarraf ile yapacaksa, ödünç aldığı kadar altını peşin para ile satın alıp "aldım, sattım" işlemini tamamlar, eline aldığı o mikdâr altını "ödünç borcum" diyerek o sarrafa verir.
b) Cinsler aynı olunca mıkdânn birbirine eşit olması lâzımdır:
Sarraf; altını altın ile, gümüşü gümüş karşılığında, Mark1! Mark ile, Dolar'ı dolarla, Türk lirasını mâdeni veya kâğıt Türk parası ile değiştirecek ise ancak eşit mıkdarla değiştirebilir. Bir fark talep ederse, bu fazlalık, fâiz olur. Bu muamelede altının yenisi ile eskisi, antik değerinin kıymetli olması neticeyi değiştirmez. Resûl-i Ekrem (s.a.v.), "Altın, altın ile; gümüş, gümüşle misli misline ve elden ele (peşin olarak mübâdele edi!ecek)tir"(1)" buyurmuştur. Cins birliği olunca müsavi ağırlık prensibi getirilmiş bulunmaktadır.
Sarraf, bir kilo kullanılmış 22 ayar bileziği alıp onun yerine 950 gram aynı ayar yeni bileziği vermeye kalkarsa 50 gramlık bu fark fâiz olur. Bu durum karşısında takip edecek çıkar yol şudur: Kullanılmış veya hurda 22 ayar bileziği ayrı bir bedelle pazarlık yaparak ve anlaşarak alacak; yeni bilezikleri de ayn bir pazarlıkla satacaktır. Çünkü altında yenilik ve eskilik gibi farklar bertaraf edildiğinde, mâdenin esasında ayniyet ve eşitlik vardır.
Mübâdele edilecek altınların ayarında farklılık bulunursa, aldatma veya aldanma ihtimâlini önlemek ve faize bulaşmamak için takip edilecek en Selâmeti! yol da budur.
c) Satışta vâde olmayacak:
Sarraflık muamelesinde ne bir taraf lehine ne de iki taraf için vâde konulmamalıdır. Aksi hâlde vadeli sarraflık akti fasit olur. (Lehine vâde tanınan kimse, o meclisten ayrılmadan önce vâdeyi kaldıracak olursa ve aldığı malın bedelini öderse akit geçerli olur.)
d) Şart muhayyerliğinin bulunmaması:
Sarf akdinde karşılıklı kabız şart olduğundan böyle bir istek, mülkiyetin intikaline engel teşkil eder. Sarraftan peşin para ile kırk gram altın alan bir kimsenin iki gün muhayyerlik istemesi câiz değildir. Böyle bir şart, yapılan akdi fasit hâle getirir. Meğer ki anlaşmanın yapıldığı meclisten ayrılmadan önce taraflar muhayyerlik hakkını kaldırmış olsunlar. Bu takdirde muamele geçerli hâle gelir.
{1) Sakınız: Müslim c. 5 s. 44